Geef spelen meer de ruimte

Al eerder heb ik wat presentaties gehoord van opvoedkundigen en negen van de tien keer krijg ik daar een beetje de rillingen van. Ik kan namelijk niet zoveel met dingen als ‘de iPad zou verboden moeten worden’ en ‘geen kleurrijk en geluidmakend speelgoed. Hout moet het zijn!’ Begrijp me niet verkeerd: deze keuze moet iedereen voor zichzelf maken en daardoor zijn er altijd voor- en tegenstanders te vinden, maar zo’n bekritiseerde toon staat me vaak niet zo aan. Veel liever hoor ik iets inspirerends waar ik mijn eigen lessen uit kan halen, in plaats van dat iemand het al hapklaar voor me neergooit en ik me de meest slechte moeder op aarde voel met al dat herriemakende plastic in huis en de iPad die regelmatig uit de kast komt om Brandweerman Sam te kunnen kijken. Gisteren was ik bij een presentatie van Playmobil en toen daar Marianne de Valck, gespecialiseerd in het geven van onafhankelijke informatie over spelen en speelgoed vanuit een pedagogische achtergrond, het podium op kwam voelde ik de bui al hangen. Maar niets was minder waar. Deze mevrouw had een heel mooie presentatie over de essentie van spelen in het algemeen en ik vond het heel erg inspirerend. Toen ze vertelde over waarom kinderen spelen en daar als antwoord op gaf ‘omdat ze niks beters te doen hebben’ was voor mij het ijs gebroken. Vandaag wil ik daar nog even wat over schrijven.

Tegenwoordig moet alles maar leerzaam zijn en willen we ons kind binnen no time klaarstomen voor de grote, boze, intelligente wereld. Je koopt babyspeelgoed waar het alfabet voor de helft al op staat en je baby leert al tot tien tellen door naar een sprekende knuffelbeer te luisteren. Wat mij betreft draven we daar een beetje in door. Ik vind het dan ook belachelijk dat een kind op zeer jonge leeftijd al getoetst wordt en dat er mensen zijn die ervoor pleiten om tweejarigen naar de basisschool te sturen. Laat hen toch even kind zijn, het gaat allemaal al zo snel. De kinderen moeten al zoveel leren, zoveel toetsen maken en zoveel graadmeters bewandelen in hun verdere leven. Zullen we dat dan zo lang mogelijk uitstellen? Het idee dat Skyler volgend jaar (!) al naar school gaat vind ik eigenlijk al erg genoeg. Zo’n klein hummeltje. Het gaat zo hard! Op spelenderwijs leren is wat mij betreft niet alleen leuker, maar ook gewoon veel fijner voor al die kleine kids.

Samen spelen? Nee!
Als ik een leuk stuk speelgoed voor Skyler haal, haal ik dat niet met de intentie dat ‘ie daar bepaalde dingen van kan leren. Dan haal ik dat omdat ‘ie helemaal weg is van dat item of gewoon omdat ik hem iets nieuws wil geven om mee te spelen. Ik ben niet zo bezig met al die leeraspecten, met de leeftijden die op een verpakking staan en de achterkant van de doos die me vertelt wat Skyler na twee weken van het speelgoed geleerd heeft. Als hij zich er een middag mee vermaakt ben ik al een blij mens en als het na een week nog in gebruik is ben ik dolgelukkig. Hij happy, ik happy. Ze zullen er vast en zeker iets van leren en daar ben ik me echt wel bewust van, maar ik wil het er allemaal niet te dik bovenop leggen. De boodschap van gisteren luidde dan ook: geef kinderen meer tijd om zichzelf te vermaken met spelen. We kauwen teveel voor en laten het allemaal teveel afhangen van speelgoed dat jouw kind vertelt of het wel of niet goed is (We kennen allemaal dat verdomde stemmetje: verkeerde kleur, kies opnieuw). Zoals Marianne zo mooi vertelde: geef een kind een schommel en het gaat schommelen. Geef het kind een touw en een stuk hout en het kan nog steeds schommelen. Maar ook zoveel meer… Laat het zelf weer dingen ontdekken en laat hem of haar op hun eigen manier spelen. Ook als het eens niet is zoals het hoort. Ik vond het ook zo mooi dat ze vertelde: stop eens met die mantra ‘samen spelen, samen delen’. ‘Waarom mogen kinderen niet gewoon nee zeggen tegen kinderen die zich opdringen? Hij stoort! Waarom is samen spelen soms verworden tot loslaten waar een kind zelfstandig mee bezig is? Einzelgängers worden aangespoord zich te voegen in de groep. In speelruimtes is nog zelden een tafeltje te vinden waaraan een kind alleen kan spelen, met zijn rug naar de groep’. Dat gaf me zeker stof tot nadenken.

Spelen tegenhouden
Er zijn volgens haar verschillende aspecten die spelen een beetje tegenhouden. Allereerst onderschatten we vaak de waarde van spelen in het algemeen. Ze gaf daarbij aan dat ze eens op een kinderdagverblijf had gevraagd wat ze gedaan hadden. De leidster zei: ‘eigenlijk niks, alleen lekker gespeeld en buiten geweest. Geen groepsactiviteit zoals knutselen of iets dergelijks.’ Maar hebben ze dan echt niks gedaan? Ik denk namelijk dat ze veel meer energie en leermomenten halen uit het zelf spelen en zichzelf vermaken. Ik vind het fantastisch als ik hoor dat Skyler lekker buiten heeft gespeeld en binnen lief is geweest met speelgoed. Dat is namelijk wat hij het liefste doet en ik weet zeker dat hij daar het meeste van opsteekt.

We willen allemaal weten hoe ons kind speelt, de controle houden en waakzaam blijven. Neem nu het voorbeeld van de schommel hierboven. Met een originele schommel kan er niet veel meer dan geschommeld worden, terwijl er met hout en touw zoveel meer leuks te verzinnen is. Laat ze eens vrij en hun eigen verhaal bedenken. Speelgoed kan echt wel op een andere manier gebruikt worden, mits het natuurlijk een beetje veilig blijft. We hoeven niet alsmaar te corrigeren dat iets niét goed wordt gedaan. In jouw kinds beleving is dit namelijk de bom. Daarbij komt ook het aansprakelijkheidsgevoel naar boven. We willen immers geen schuldgevoel als er iets gebeurt en doen er alles aan om dat schuldgevoel te voorkomen. Daardoor remmen we onbewust toch een hoop af, volgens Marianne.

Zoals ik hierboven ook al vertelde kiezen we teveel speelgoed met een labeltje. Speelgoed dat ons vertelt wat ons kind ervan gaat leren en ervan gaat kunnen. Raken we allemaal niet een beetje onzeker van het Oei, ik groei-boek? Van de lijstjes die na een sprong vermeld staan, terwijl jouw kindje dat nog echt niet allemaal kan? Dat is met veel speelgoed echt niet anders. Laat je daarom niet teveel leiden door al die labels en de aanwijzingen die op de verpakkingen staan. We kunnen al snel teleurgesteld zijn als ons kind iets niet kan, maar is dat daadwerkelijk nodig? Ieder kind volgt zijn of haar eigen pad en des te mooier is het om dat te stimuleren en te handelen naar zijn of haar kunnen.

Als laatste is daar nog de betrokkenheid. Hoe fijn is het om je kind even achter de iPad te zetten? Om hem wel dat hapklare speelgoed voor te schotelen waar ze zich sowieso een uur mee kunnen vermaken? Om ze veilig in die veilige schommel te zetten zodat je er geen extra aandacht bij nodig hebt? We hebben allemaal weinig tijd en dat gaat ten koste van onze aandacht. Natuurlijk is de iPad echt niet erg, of is dat veilige speelgoed prima. Maar kies af en toe ook eens voor de andere weg. Voor de uitdaging die jullie samen aan kunnen gaan.

Ik vond het lijstje hierboven echt heel erg fijn en het opende dan ook erg mijn ogen. Ik voel me niet alleen af en toe schuldig als ik Skyler achter de iPad zet omdat ik nog even écht dat artikel moet afmaken, maar ik vind het soms ook niet leuk als ik druk aan het typen ben en Skyler heel lief zie spelen. Hij zit dan in zijn eigen wereld en heeft de mooiste verhalen. Maar dat gaat me soms aan het hart, dat ik dan niet meedoe en mijn werk verkies boven het samenzijn. Nu ik inzie hoe goed het alleen spelen kan zijn en dat hij op deze manier prima aan zijn trekken komt, voelt dat toch iets minder ‘slecht’. Ofzo. Toch prefereer de uitjes samen nog steeds en ik ben blij dat ik daar dankzij een andere instelling weer lekker vaak de tijd voor heb.

Schijf van vijf
Er is een zogenoemde schijf van vijf in het leven geroepen voor speelgoed en deze wil ik graag nog even met jullie delen. Want als je een goede balans ziet te vinden tussen deze vijf verschillende groepen, is er wat mij betreft niks mis met een uurtje iPad en hysterisch speelgoed. Een gevarieerd aanbod geeft speelgoed en spelen variatie, afwisseling, uitdaging en inspiratie. En daar leren ze toch weer het meeste van! Zonder toetsen of vroegtijdige schoolklasjes. Ik zal hem letterlijk kopieren zodat ik het goed over breng. Zo zie je maar dat ze onbewust toch een hoop oppikken dankzij het ‘alleen maar spelen’.

Constructief
Deze manier van spelen en het bijbehorende speelgoed gaat uit van de prestatie. Het kind verzint iets om te maken en werkt vervolgens toe naar het einddoel. De bedoeling is om die puzzel te leggen, die taak uit te voeren, het probleem op te lossen, iets te maken volgens plan. Denk aan lege dozen, blokken, Duplo, K’nex, puzzelen.

Cognitief
Dit speelgoed en deze vorm van spelen is gericht op leren, denken en spelen met verstand. De hersenen worden uitgedaagd. Liedjes maken en zingen, versjes en liedjes met geluiden en bewegen, onderzoeken van de natuur, lezen van informatieve boeken, het heeft allemaal met cognitief spelen te maken.

Creatief
Dit is spelen waarbij het proces belangrijk is. Kleuren op gevoel, vrij uit rennen, zo maar wat aan elkaar passen of op elkaar stapelen. Je eigen dingen verzinnen. Lekker bezig zijn met materialen en er iets moois van maken. Voorbeelden hiervan zijn spelen met modder, verven met water op een schoolbord, vingerverven, kleien, muziekinstrumenten maken, dansen.

Sociaal
Met elkaar spelen, het kind leert samenwerken met andere kinderen. Eenvoudige gezelschapsspelletjes, samen puzzelen, samen muziek maken, elkaar helpen, verhaaltje vertellen, tikkertje, dat soort activiteiten.

Motorisch
Spel met aandacht voor bewegen. Bewegen kan fijn of grof motorisch gericht zijn, binnen en buiten plaatsvinden, met groot en klein speelgoed. Rollen met de bal, activitycenter, duwkar, klimrek, loopfiets, spelen met zand, vingerverf, papier scheuren, loopfiets, schommel, hobbelpaard, wip, fiets, bewegingsspellen en fijn-motorische spelen zoals strijkkralen, punniken en kralen rijgen.

Het ene kind zit anders in elkaar dan de ander. Zo maak ik Skyler écht niet blij met tekenen, maar bouwen we er heel wat op af. Vindt ‘ie klei leuker om te eten dan om er iets van te maken, terwijl hij zijn loopfiets helemaal fantastisch vindt. Zolang er een goede afwisseling is en zo veel mogelijk verveling voorkomen wordt, denk ik dat een kind heel goed in zijn vel zit en tegelijkertijd lekker spelend aan het leren is. Of zichzelf gewoon vermaakt omdat het niks beters te doen heeft, net zo goed.

De boodschap aan het einde van de presentatie was vooral: geef het nieuwe spelen wat meer ruimte. Pas de software aan bij de hardware. Verwacht geen dingen van je kind wat nog helemaal niet past bij de breinontwikkeling. Geef ze de ruimte om lekker lang klein te blijven en te gaan spelen. Zie de waarde in van spelen en laat ze dat ook vooral zelf doen. Ze hoeven niet altijd maar te delen en samen te spelen. Alleen spelen is ook net zo goed. Geef ze letterlijk en figuurlijk de ruimte om hun eigen fantasie te gebruiken. Om te spelen zoals zij dat graag willen. Spelen is al leerzaam genoeg voor die kleintjes. En als laatste: stel veel meer vragen en geef veel minder antwoord. De antwoorden van kinderen zijn namelijk het allerleukste. Als ze ze zelf ontdekken!

Bedankt Marianne de Valck, wat een leuke en inspirerende woorden!